Bij de aanpak van vrijwel alle moderne vraagstukken heb je te maken met spaghettiachtige netwerken, schier onontwarbare kluwens van partijen en belangen, waarbij stagnatie en achteruitgang steeds op de loer liggen. Dat geldt voor complexe maatschappelijke vraagstukken, zoals de energietransitie of veranderingen in het zorg- en welzijnsdomein, en voor complexe organisatieveranderingen, zoals de transformatie naar een wendbare organisatie of fusies.
Een effectieve knopendoorhakker
De roep om een effectieve knopendoorhakker die eens en voor al een einde maakt aan de stagnatie, is begrijpelijk, maar bij complexe vraagstukken naïef. Een kuur ook, zo leert de geschiedenis, die uiteindelijk vaak veel schadelijker is dan de kwaal. Bij complexe vraagstukken ontstaat stagnatie als gevolg van chaos, verwarring en conflicten. Veel zaken lopen niet zoals je wenst of hebt gepland. Het grote aantal betrokkenen houdt elkaar in een wurgende houdgreep, door zich vast te bijten in hun eigen belangen. Daarnaast zijn er telkens nieuwe, onvoorziene ontwikkelingen die verstorend werken. Het enige wat in zo’n situatie werkt, is vrije ruimte creëren. Ruimte waarbinnen alle betrokken partijen de gelegenheid hebben om elkaar te ontmoeten en met elkaar het gesprek aan te gaan over hoe zij gezamenlijk het geheel weer in beweging krijgen. En wat ieder van hen daaraan wil bijdragen.
Uit de loopgraven
Om dat voor elkaar te krijgen is leiderschap nodig. Niet door iemand die zegt hoe het moet of dwingend de weg wijst, maar door iemand die de controle durft los te laten om ruimte te creëren voor het oeroude zelforganiserende vermogen van mensen. Iemand die bereid is het leiderschap voor het proces op zich te nemen. Omdat hij weet dat de stagnatie bij de aanpak van complexe opgaven alleen te doorbreken is door de onderlinge verbindingen, de relaties tussen alle betrokken partijen te herstellen. Wat je dus nodig hebt is iemand die de moed heeft om alle partijen uit hun loopgraven te halen, door hen uit te nodigen om bij elkaar te komen en op zoek te gaan naar wat hen bindt, hun common ground. En dat is vaak meer dan wat hen scheidt. Hiermee ontstaat een stevige basis voor de beweging die zo wenselijk is.
Zo’n leider is vasthoudend en heeft geduld, want dat is zeker nodig om alle bezwaren weg te nemen die hiertegen worden opgeworpen: ‘Het worden Poolse landdagen’, ‘Het kost te veel tijd’, ‘Het lukt nooit om iedereen bij elkaar te krijgen’, ‘De tegenstellingen zijn bij ons te groot’, ‘Het zou inderdaad goed zijn, maar nu nog even niet …’ enzovoort, enzovoort.
Duurzaam veranderen
Zulke leiders zijn er gelukkig steeds meer, al zijn zij nog in de minderheid. Zij beseffen dat duurzame veranderingen in een complexe context niet aan de tekentafel zijn te ontwerpen, noch zijn te beheersen. Zij weten dat duurzaam veranderen in veel kleine stappen gaat, waarbij je vaak van tevoren niet weet of je wel de juiste stap zet, omdat je deze nog niet eerder hebt gezet en omdat er allerlei ontwikkelingen zijn die de vooruitgang beïnvloeden. Zij beseffen dat gezamenlijk slim doormodderen dan ook veel effectiever is dan stoer en daadkrachtig voor de troepen uitlopen. Het zijn leiders die, hoe kinderachtig dat ook klinkt, beseffen dat gelijk hebben iets anders is dan gelijk krijgen. Het zijn leiders met een missie en een visie, die richting geven aan het slim doormodderen. Een visie die zij in dialoog met alle betrokkenen hebben ontwikkeld en aangescherpt, regelmatig gezamenlijk herijken en niet als dogma najagen. Ook als je kleine stappen zet, wil je namelijk wel weten of je – ook al is het met een omweg – naar het zuiden of het noorden wilt gaan. En of ze dan in Spanje, Italië of Griekenland uitkomen, maakt deze leiders echt niet uit. Als het maar warmer is dan hier…
Meer weten?
Wil je weten hoe je het leiderschap voor het proces op je neemt? Neem dan contact met ons op via info@kaapz.nl. Het is onze passie, we vertellen er graag over. Of lees ons boek Hoe richt je een zwerm. Een eenvoudige aanpak voor complexe opgaven. Van Duuren management, 2016
